Hyperfocale  focusafstand. 

Geen makkelijk onderwerp. Maar om de scherpst mogelijke afbeelding te maken, in landschapsfoto's, is het gebruiken van een hyperfocaal focuspunt van onschatbare waarde. In dit artikel zal ik het begrip hyperfocale afstand uitleggen. De hyperfocale afstand is de scherpstelafstand die voor een bepaald brandpunt en diafragma de maximale scherptediepte oplevert.  

WAT IS HET

Met de term hyperfocale afstand bedoelen we de afstand waarop de foto, de grootst mogelijke scherptediepte heeft. Denk bijvoorbeeld aan een landschap waarin zowel de voor- als de achtergrond scherp moet zijn. Bij het scherpstellen op de voorgrond zou alleen de voorgrond scherp worden terwijl bij het scherpstellen op de achtergrond de achtergrond scherp wordt maar de voorgrond niet. Door scherp te stellen op een bepaald punt tussen de voor- en de achtergrond krijg je een landschapsfoto die van voren tot achteren scherp is. Dit noemen we hyperfocaal focuspunt of hyperfocale afstand. 

De technische definitie zegt: het is de kortste scherpstelafstand waarmee objecten op oneindig acceptabel scherp kunnen zijn. Met "oneindigheid" wordt ieder object bedoeld dat ver verwijderd is zoals de de horizon of de sterren of maan. 

DIAFRAGMA

Het hyperfocale afstandpunt is onder andere afhankelijk het ingestelde diafragma. Dat is op zich ook wel logisch, bij gebruik van een groot diafragma, zoals f / 2, moet van een grote afstand scherp gesteld worden wil men voorwerpen op oneindig scherp krijgen. Bij een klein diafragma van f / 8 of f / 11 is de scherptediepte groter.  In dit geval komt de hyperfocale focusafstand dus dichter bij de lens. Dus hoe kleiner het diafragma, hoe korter de hyperfocale afstand. 

SCHERPSTELAFSTAND

Om het er niet makkelijker op te maken is er een andere theorie die zegt dat het hyperfocale afstand niet te maken heeft met je diafragma maar met de  scherpstelafstand. Omdat die voor een gelijke scherpte tussen de voorgrond en de achtergrond zorgt. Dat is niet iets dat verandert als je je diafragma verandert (zelfs nu zowel de voorgrond als de achtergrond steeds meer onscherp worden bij grote diafragma's). De reden voor deze verschillende interpretaties is: wat vinden we als kijker "aanvaardbaar scherp"?.

BRANDPUNTAFSTAND

Daarnaast heeft ook het brandpuntsafstand invloed op het instellen van de juiste hyperfocale focusafstand. Dit omdat bij het inzoomen de afstand van het hyperfocale punt steeds verder weg gaat. Zo moet je bij een 12 mm lens veel dichterbij scherpstellen om de horizon scherp te krijgen terwijl bij een 400mm lens het focuspunt misschien op een paar honderd meter verwijderd ligt.  Ook is het belangrijk om te weten dat tijdens het scherpstellen op het hyperfocale focuspunt, het beeld vanaf halverwege dat punt tot oneindig scherp wordt. 

WANNEER GEBRUIK JE HET?

Om met het hyperfocale focuspunt te werken is het wel van belang dat er iets op de voorgrond is om op scherp te kunnen stellen. We hebben dus wel een object nodig waar we de hyperfocale afstand op kunnen berekenen. Je focust in feite tussen twee objecten, waarvan 1 op een bepaalde afstand bij een bepaald diafragma en het andere op oneindig waarbij beide onderwerpen scherp moeten zijn. Let wel, we hebben het over 'acceptabel scherp', want perfect scherp van een onderwerp op 5 meter afstand in combinatie met een onderwerp op kilometers afstand is onmogelijk. (tenzij je fotografeert met gespecialiseerde apparatuur, zoals perspectiefregeling / tilt-shift lens, lens bevestigd aan balg, enzovoort).Met de techniek focus stacking is het wel mogelijk een volledig scherp beeld te krijgen maar dat is een andere techniek. 

BEREKENEN VAN HET HYPERFOCALE PUNT

full frame

Om de juiste afstand in te stellen zijn er twee formules. De ene formule voor een full frame:

H = Hyperfocale afstand
f = Brandpuntsafstand
N = Diafragma(getal)
c = diameter van de aanvaardbare verstrooiingscirkel (0,03 voor full-frame en 0,02 voor een APS-C)

Bij een APS-C camera heb je te maken met een bepaalde crop-factor. Bijvoorbeeld een crop-factor van 1.5x. Hiervoor geldt de formule:

WERKEN MET HET HYPERFOCALE PUNT

Bij het maken van mijn landschapsfoto's staat mijn camera altijd op statief. De instelling van de camera is de M stand waarbij ook de autofocus handmatig ingesteld wordt. Ik heb altijd wel iets op de voorgrond staan. Mijn scherpstelpunt stel ik in op een afstand die overeenkomt met de benodigde scherpstelafstand van mijn diafragma. Als ik met mijn apparatuur b.v. F / 8 gebruik met een 12mm lens stel ik scherp op een afstand van 3,7 meter. Als het onderwerp scherp in beeld is weet ik dat alles vanaf de helft van dit onderwerp scherp is. 

DOF MASTER

Om het niet nog moeilijker te maken dan het al  is, zijn er diverse apps en grafieken beschikbaar om dit te berekenen. Een daarvan is DOF master http://www.dofmaster.com/  

APPS OP JE TELEFOON VOOR HET BEPALEN VAN JE HYPERFOCALE AFSTAND

Door te googlen op gratis app DOF kom je veel gratis apps tegen. Hier kun je je brandpunt en diafragma op instellen zodat de app vervolgens aangeeft welke afstand je kunt hanteren. Zelf gebruik ik Photopills. Deze app heeft vele mogelijkheden maar kost € 9.99.

WAT IS DE VERSTROOIINGCIRKEL

Omdat alle lenzen een bepaalde mate van sferische aberratie en astigmatisme vertonen, kunnen lenzen de stralen van een punt op een object niet perfect convergeren tot een echt beeldpunt (een oneindig kleine stip zonder oppervlak). Omdat de scherpte naarmate de grote van de stippen toeneemt, groter wordt, worden de stippen verstrooiingscirkels genoemd. De kwaliteit van een lens kan worden aangegeven met de grootte van de kleinste stip die met de lens kan worden weergegeven, of de kleinste verstrooiingscirkel. De maximaal toegestane stipgrootte noemen we, toegestane verstrooiingscirkel.